معرفی روانشناسی اکت (ACT) و 3 دلیل برای اثربخشی آن + مثال موردی

مقدمه

روانشناسی اکت (Acceptance and Commitment Therapy) یا درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد، یکی از رویکردهای نوین و موثر در درمان مشکلات روانی است. این رویکرد به جای تلاش برای حذف یا کنترل افکار و احساسات ناخوشایند، بر پذیرش آنها و تمرکز بر ارزش‌های شخصی و اقدام به عمل بر اساس این ارزش‌ها تاکید دارد. در این مقاله به معرفی روانشناسی اکت، دلایل اثربخشی آن و یک مثال موردی از کاربرد این رویکرد می‌پردازیم.

۱. معرفی روانشناسی اکت

تاریخچه و توسعه

روانشناسی اکت توسط استیون هیز (Steven C. Hayes) و همکارانش در دهه ۱۹۸۰ توسعه یافت. این رویکرد به عنوان بخشی از موج سوم درمان‌های رفتاری و شناختی مطرح شد و از اصول فلسفی و روانشناختی مختلفی مانند مکتب فلسفی پدیدارشناسی، نظریه‌های رفتاری و شناختی، و اصول پذیرش و ذهن‌آگاهی استفاده می‌کند.

اصول و مفاهیم کلیدی

روانشناسی اکت بر شش اصل اساسی تاکید دارد:
• پذیرش (Acceptance): پذیرش بدون قضاوت افکار و احساسات ناخوشایند به جای تلاش برای تغییر یا کنترل آنها.
• مربوط بودن به زمان حال (Being Present): تمرکز بر لحظه حال و تجربه کردن آن بدون اجتناب.
• خود به عنوان زمینه (Self as Context): شناخت خود به عنوان زمینه‌ای که افکار و احساسات در آن رخ می‌دهند، نه به عنوان محتوای آنها.
• ارزش‌ها (Values): شناسایی و تاکید بر ارزش‌های شخصی به عنوان راهنمای رفتار.
• تعهد به عمل (Committed Action): اقدام به عمل بر اساس ارزش‌های شخصی حتی در حضور افکار و احساسات ناخوشایند.
• انعطاف‌پذیری شناختی (Cognitive Defusion): ایجاد فاصله و جدایی از افکار و شناخت آنها به عنوان پدیده‌های گذرا.

۲. دلایل اثربخشی روانشناسی اکت

پذیرش و انعطاف‌پذیری

یکی از دلایل اثربخشی روانشناسی اکت، تاکید بر پذیرش و انعطاف‌پذیری روانی است. این رویکرد به افراد کمک می‌کند تا به جای تلاش برای کنترل افکار و احساسات ناخوشایند، آنها را بپذیرند و در عین حال بر ارزش‌های خود تمرکز کنند. این رویکرد می‌تواند به کاهش استرس و افزایش سلامت روانی کمک کند.

تمرکز بر ارزش‌ها

روانشناسی اکت با تاکید بر شناسایی و عمل بر اساس ارزش‌های شخصی، به افراد کمک می‌کند تا زندگی معنادارتر و هدفمندتری داشته باشند. این رویکرد باعث می‌شود که افراد به جای تمرکز بر مشکلات و محدودیت‌ها، بر اهداف و ارزش‌های خود تمرکز کنند.

انعطاف‌پذیری شناختی

انعطاف‌پذیری شناختی یکی دیگر از عوامل مهم در اثربخشی روانشناسی اکت است. این رویکرد به افراد کمک می‌کند تا از افکار خود فاصله بگیرند و آنها را به عنوان پدیده‌های گذرا مشاهده کنند. این امر می‌تواند به کاهش تاثیرات منفی افکار و احساسات ناخوشایند کمک کند.

۳. مثال موردی (Case Study)

معرفی مورد

مریم، زنی ۳۵ ساله، به دلیل اضطراب شدید و افسردگی به درمان مراجعه می‌کند. او گزارش می‌دهد که مدت‌هاست که احساس بی‌انگیزگی می‌کند و از فعالیت‌های روزمره لذت نمی‌برد. او همچنین از افکار منفی درباره خود و آینده‌اش رنج می‌برد.

مرحله اول: پذیرش

در اولین مرحله، درمانگر به مریم کمک می‌کند تا افکار و احساسات ناخوشایند خود را بدون تلاش برای تغییر یا کنترل آنها بپذیرد. تمرینات پذیرش به مریم کمک می‌کنند تا به جای جنگیدن با افکار منفی، آنها را به عنوان بخشی از تجربه انسانی خود بپذیرد.

مرحله دوم: مربوط بودن به زمان حال

در این مرحله، مریم یاد می‌گیرد که چگونه در لحظه حال حضور داشته باشد و از تجربه کردن لحظه‌های زندگی لذت ببرد. تمرینات ذهن‌آگاهی به او کمک می‌کنند تا به جای تمرکز بر گذشته یا آینده، بر لحظه حال تمرکز کند.

مرحله سوم: خود به عنوان زمینه

در این مرحله، مریم می‌آموزد که خود را به عنوان زمینه‌ای که افکار و احساسات در آن رخ می‌دهند، بشناسد. این به او کمک می‌کند تا از افکار منفی خود فاصله بگیرد و آنها را به عنوان پدیده‌های گذرا مشاهده کند.

مرحله چهارم: شناسایی ارزش‌ها

در این مرحله، مریم ارزش‌های شخصی خود را شناسایی می‌کند. او به این نتیجه می‌رسد که ارزش‌های اصلی‌اش شامل کمک به دیگران، توسعه فردی و داشتن روابط معنادار است.

مرحله پنجم: تعهد به عمل

مریم با کمک درمانگر، برنامه‌ای عملی برای اقدام بر اساس ارزش‌های خود تهیه می‌کند. او تصمیم می‌گیرد که به یک گروه داوطلبانه بپیوندد و همچنین وقت بیشتری را به توسعه فردی و روابط معنادار اختصاص دهد.

مرحله ششم: انعطاف‌پذیری شناختی

در این مرحله، مریم یاد می‌گیرد که چگونه از افکار منفی خود فاصله بگیرد و آنها را به عنوان پدیده‌های گذرا مشاهده کند. این به او کمک می‌کند تا تاثیرات منفی افکار و احساسات ناخوشایند را کاهش دهد و بر ارزش‌های خود تمرکز کند.

نتیجه‌گیری

روانشناسی اکت به دلیل تاکید بر پذیرش، انعطاف‌پذیری، تمرکز بر ارزش‌ها و اقدام به عمل بر اساس این ارزش‌ها، یکی از رویکردهای موثر در درمان مشکلات روانی است. این رویکرد به افراد کمک می‌کند تا به جای تلاش برای کنترل افکار و احساسات ناخوشایند، آنها را بپذیرند و زندگی معنادارتری داشته باشند. مثال موردی مریم نشان می‌دهد که چگونه اصول و استراتژی‌های اکت می‌توانند به بهبود سلامت روانی و افزایش رضایت از زندگی کمک کنند.